Problemy niszczenia mikrobiologicznego są znane w ochronie dzieł i zabytków sztuki nie od dziś. Dzieje się tak ponieważ proces mikrobiologicznego rozkładu materiałów to proces biodegradacji. Mikroorganizmy znajdujące się na danej powierzchni wydzielają szereg kwasów i enzymów, które niszczą daną strukturę. Ponadto wiele z nich ma zdolność do tworzenia niechcianych biofilmów, które niekorzystnie wpływają na dzieła sztuki i co za tym idzie obniżają ich cechy użytkowe.
Kluczowy wpływ na jakość eksponatów mają panujące warunki, głównie temperatura oraz wilgotność powietrza w salach muzealnych oraz pracowniach konserwatorskich. Większość drobnoustrojów należy do bakterii mezofilnych, czyli temperatura wzrostu mieści się w przedziale 20-40oC. Wzrost grzybów również promowany jest w podobnym zakresie temperaturach to jest między 22 a35oC. Ponadto temperatura wpływa na aktywność wodną, która ma istotną rolę do rozwoju mikroorganizmów.
Działa sztuki możemy podzielić pod względem pochodzenia materiału z którego są stworzone (papier, szkło, drewno). Na każdym z tych rodzajów materiałów znajdują się substancje organiczne, które zapewniają dogodne miejsce bytowania bakterii oraz grzybów. Poniżej krótki opis wybranych materiałów oraz przykłady mikroorganizmów, występujących na nich
- Drewno – biodegracja tego rodzaju materiału jest widoczna poprzez gnicie drewna oraz jego przebarwienia. W tym rodzaju materiału jest również istotna wilgotność. Im wilgotność względna jest wyższa, tym większe prawdopodobieństwo osłabienia struktur drewna. Głównymi przedstawicielami mikroorganizmów bytujących są grzyby pleśniowe z gatunków: Fusarium, Chaetomium, Trichoderma.
- Tkaniny – dosyć łatwo ulegają biodergadacji. Objawia się to przez powstawanie przebarwień, zmiany w strukturze, ubytki w masie. Za niechciane zmiany w odpowiadają, grzyby mające właściwości celulolityczne np. Trichoderma, Botrytis, Penicillium, Aspergillus. Gatunki z rodzajów Chaetomium szczególnie łatwo rozkładają płótno lniane obrazów.
- Kamień – na tym rodzaju materiału biodegradacja zachodzi wolnej. Niesprzyjające warunki środowiska np. wysoka wilgotność powoduje szybsze pogorszenie się twardej struktury kamienia. Charakterystycznymi zmianami są powstanie przebarwień, nalotów, gorsza spoistość kamienia. Mikroorganizmy odpowiedzialne za te zmiany to często bakterie autotroficzne i nitryfikujące. Cyjanobakterie, które zabarwiają kamień na czarno. Biokorozja na kamieniu jest to proces długotrwały, gdzie oprócz samych mikroorganizmów na pogorszenie jakości materiału mogą mieć mchy lub porosty.
- Szkło – materiał krzemionkowy, który mógłby się wydawać dosyć odporny na działanie drobnoustrojów. Jednak wysoka wilgotność i obecne substancje organiczne sprzyjają wzrostowi mikroorganizmów mających zdolność do tworzenia biofiomów.
By moc kontrolować niechciany rozwój mikroorganizmów, muzea wykonują szereg czynności, w ten sposób dbają o stan i jakość eksponatów muzealnych. Do głównych metod należy zaliczyć:
- Metodę odciskową z użyciem specjalnej płytki z podłożem hodowlanym.
- Metodę wymazywania powierzchni za pomocą sterylnych wymazówek.
- Metodę sedymentacyjną – do oceny stanu mikrobiologicznego powietrza w konkretnym miejscu przechowywania eksponatów.
Jagiellońskie Centrum Innowacji Sp. z o. o. oferuje usługi kontroli mikrobiologicznej skierowane do muzeów, galerii oraz pracowni konserwatorskich w zakresie:
- Kontroli zanieczyszczenia mikrobiologicznego powietrza z wykorzystaniem metody poboru próbek powietrza w pomieszczeniach, w których znajdują się zbiory lub przeprowadzane są prace konserwatorskie.
- Kontroli zanieczyszczenia mikrobiologicznego powierzchni (ścian, podłóg, blatów, odzieży, eksponatów, zbiorów):
- kontroli powierzchni roboczych w pracowniach konserwatorskich z wykorzystaniem metod odciskowych (z użyciem płytek Rodac) oraz pobierania wymazów na mokro,
- kontroli powierzchni eksponatów i zbiorów z wykorzystaniem metody odcisku sterylną bibułą oraz pobierania wymazów na sucho.
- Posiewu na odpowiednie podłoża wzrostowe i hodowli próbek z kontroli powietrza i powierzchni.
- Wykonania identyfikacji wyrosłych mikroorganizmów na podłożach wzrostowych z wykorzystaniem techniki MALDI TOF MS*
- Przeprowadzenia badań skuteczności działania środków biobójczych na wybranych mikroorganizmach.
*Aktualna baza widm pozwala na identyfikację mikroorganizmów stanowiących największe zagrożenie mikrobiologiczne, m. in. Penicillum, Aspergillus, Cladosporium, Alternaria, Fusarium, Trichoderma, Pseudomonas, Clostridium, Flavobacterium, Bacillus.
Kontakt w sprawie oferty:
Agnieszka Serwinowska