Leki generyczne są ważnym elementem współczesnej medycyny, umożliwiając dostęp do skutecznych terapii po niższych kosztach. Aby jednak mogły być bezpiecznie stosowane jako zamienniki leków oryginalnych (innowacyjnych), muszą spełniać jeden podstawowy warunek – wykazać biorównoważność z lekiem referencyjnym.
Co to jest lek oryginalny (referencyjny)?
Lek oryginalny, zwany też lekiem referencyjnym, to produkt, który jako pierwszy został dopuszczony do obrotu na podstawie pełnej dokumentacji, obejmującej badania chemiczno-farmaceutyczne, toksykologiczne oraz kliniczne. Zawiera substancję czynną, często nową w lecznictwie.
Po wygaśnięciu ochrony patentowej oraz okresu wyłączności danych, na rynku mogą pojawić się leki generyczne – odpowiedniki, które muszą mieć identyczny skład jakościowy i ilościowy substancji czynnej, taką samą postać farmaceutyczną oraz wykazaną biorównoważność względem leku oryginalnego. To właśnie biorównoważność stanowi podstawę ich rejestracji i dopuszczenia do obrotu.
Na czym polega biorównoważność?
Biorównoważność oznacza, że dwa leki zawierające tę samą substancję czynną działają na organizm w taki sam sposób. Oznacza to, że po podaniu równoważnej dawki leków, szybkość i stopień wchłaniania substancji czynnej do krwiobiegu są bardzo podobne. Takie porównanie opiera się na analizie farmakokinetycznej, czyli badaniu, jak lek jest uwalniany, absorbowany, dystrybuowany, metabolizowany i wydalany z organizmu (LADME ang. Liberation, Absorption, Distribution, Metabolism, Excretion/elimination).
Podstawowymi parametrami, które ocenia się w badaniach biorównoważności, są:
- AUC (Area Under the Curve) – całkowite narażenie organizmu na lek, czyli powierzchnia pod krzywą stężenia leku we krwi w czasie,
- Cmax – maksymalne stężenie leku w osoczu,
- tmax – czas osiągnięcia maksymalnego stężenia.
Zgodnie z wytycznymi europejskiej agencji EMA, parametry AUC i Cmax muszą mieścić się w granicach 80–125% w 90% przedziale ufności, aby potwierdzić biorównoważność.
Dlaczego badania biorównoważności są niezbędne?
Leki generyczne, choć mają ten sam skład, powstają w innych procesach produkcyjnych niż leki oryginalne. Bez badań biorównoważności nie byłoby pewności, że działają równie skutecznie i bezpiecznie. Dzięki tym badaniom:
- eliminuje się konieczność powtarzania kosztownych i długotrwałych badań klinicznych,
- pacjenci mogą mieć pewność, że generyk zadziała tak samo jak lek oryginalny,
- systemy opieki zdrowotnej oszczędzają środki dzięki tańszym zamiennikom.
Warto podkreślić, że jedynie leki biorównoważne mogą korzystać z wyników badań oryginalnego produktu, m.in. dotyczących dawkowania, wskazań czy działań niepożądanych.
Trzy poziomy biorównoważności
Biorównoważność to nie tylko badanie stężenia substancji we krwi. Wyróżnia się trzy jej aspekty:
- Równoważność farmaceutyczna – leki mają ten sam skład i postać farmaceutyczną (np. tabletki), ale to jeszcze nie gwarantuje identycznego działania.
- Równoważność farmakodynamiczna – ocena efektów terapeutycznych obu leków.
- Równoważność farmakokinetyczna – kluczowy poziom potwierdzający, że oba leki osiągają podobne stężenia we krwi w podobnym czasie.
Jak wygląda badanie biorównoważności?
Standardowo badanie prowadzi się na zdrowych ochotnikach, stosując tzw. design krzyżowy (2×2 crossover). Oznacza to, że każdy uczestnik kolejno otrzymuje lek oryginalny i generyk, a między okresami stosuje się przerwę wypłukania substancji. W trakcie badania pobiera się próbki krwi, aby wyznaczyć parametry farmakokinetyczne.
W niektórych sytuacjach, np. gdy lek ma bardzo długi okres półtrwania lub jest preparatem o modyfikowanym uwalnianiu, stosuje się inne projekty badań biorównowązności, takie jak układ równoległy lub podanie wielokrotne.
Regulacje prawne a biorównoważność
W Unii Europejskiej podstawą prawną dla rejestracji leków generycznych jest Dyrektywa 2001/83/WE oraz wytyczne EMA, które wymagają wykazania biorównoważności zamiast pełnych badań klinicznych. W Polsce kwestie te reguluje m.in. ustawa „Prawo farmaceutyczne” oraz odpowiednie rozporządzenia wykonawcze.
Znaczenie biorównoważności dla pacjentów i systemu opieki zdrowotnej
Biorównoważność to gwarancja, że pacjent może bezpiecznie korzystać z tańszego generyka, który działa tak samo jak lek oryginalny. Dzięki temu:
- zwiększa się dostępność leków,
- przyspiesza proces leczenia,
- ogranicza się koszty refundacji.
Jednocześnie prawidłowe przeprowadzenie badań biorównoważności jest szczególnie ważne dla leków o wąskim indeksie terapeutycznym, gdzie nawet niewielkie różnice mogą mieć poważne konsekwencje zdrowotne.
Biorównoważność to fundament nowoczesnej farmacji i regulacji leków generycznych. Dzięki niej możliwe jest wprowadzanie na rynek tańszych, a zarazem skutecznych i bezpiecznych leków, które zapewniają pacjentom pełną równoważność terapeutyczną z oryginalnymi produktami. Zarówno producenci, jak i regulatorzy muszą zwracać szczególną uwagę na rzetelne projektowanie i przeprowadzanie badań biorównoważności, aby chronić zdrowie pacjentów i zachować wysokie standardy jakości leków.
Kontakt w sprawie oferty:
K: +48 517 917 834
E: sales@jci.pl
Bibliografia
- European Medicines Agency. Guideline on the investigation of bioequivalence (CPMP/EWP/QWP/1401/98 Rev.1/Corr). EMA, 2010.
- Dyrektywa 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 listopada 2001 r.
- Ustawa Prawo farmaceutyczne z dnia 6 września 2001 r. (Dz.U. 2008 nr 45 poz. 271).
- WHO Technical Report Series No. 992, 2015: Multisource (generic) pharmaceutical products: guidelines on registration.
- Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych (URPL). Wytyczne krajowe dot. biorównoważności – www.urpl.gov.pl
- Dressman J.B., Krämer J. Pharmaceutical Dissolution Testing. Taylor & Francis, 2005.
- FDA. Bioavailability and Bioequivalence Studies Submitted in NDAs or INDs — General Considerations. U.S. Department of Health and Human Services, 2014.